Alhier de "Ode"

Ode aan Eva’s ongehoorzaamheid

Een kenmerk van veel godsdienstige stromingen is de vrijwillige dienstbaarheid aan een magische kracht. Daarover stelt de zestiende-eeuwse Franse schrijver en dichter Étienne de La Boétie in zijn beroemde tekst, ‘Discours de la Servitude Volontaire’ de vraag: waarom geven mensen vrijwillig de eigen vrijheid op en onderwerpen zij zich vrijwillig aan de macht? Volgens De la Boétie wordt onze gehoorzaamheid aan de macht niet afgedwongen maar vrijwillig gegeven. Zijn eenvoudige vraag is waarom gehoorzamen mensen, ook al is dat vaak tegen hun eigen belang?

In de twintigste eeuw neemt de filosoof Michel Foucault het mysterie van de vrijwillige dienstbaarheid weer op en hij stelt dat macht in essentie instabiel is en constant bedreigd wordt omdat macht alleen in stand wordt gehouden door onze instemming. Wij vallen de macht niet aan omdat we gehoorzaam zijn en alles braaf doen wat ons bevolen wordt. Maar, schrijft Foucault, vormen van volledige gehoorzaamheid en dienstbaarheid gingen altijd gepaard met de mogelijkheid van ongehoorzaamheid. Zo verstoorden de religieuze ketterijen van de Middeleeuwen de heersende macht van de Kerk door de verspreiding van afwijkende, dissidente ideeën, leerstellingen en manieren van leven. Met andere woorden, juist omdat we ons vrijelijk onderwerpen aan de macht kunnen we deze ongedaan maken. Alle vormen van macht worden daarom steeds achtervolgd door de mogelijkheid van hun eigen verdwijning. Macht is vergankelijk en is afhankelijk van het wezenlijke kenmerk van ons zijn: de menselijke vrijheid.

Erich Fromm schreef in ‘On Disobedience’ dat de geschiedenis van de mensheid begint met een daad van ongehoorzaamheid – de ongehoorzaamheid van Eva in het Paradijs- een daad die ons vrijheid gaf. In de burgerlijke moraal wordt ongehoorzaamheid gezien als een ondeugd. Fromm stelt daar tegenover dat als we het niet aandurven ongehoorzaam te zijn, er voor de toekomst van de mensheid maar weinig hoop is. Het is niet onwaarschijnlijk dat onze geschiedenis eindigt door een daad van gehoorzaamheid!

Eva’s ongehoorzaamheid moet gevierd worden omdat zij zich bevrijdde van de paradijselijke dienstbaarheid om in zelf gekozen ongehoorzaamheid te leven. In het Oude Testament zijn wel meer voorbeelden te vinden van profeten die zich verzetten tegen de diensten die de Heer van hen vraagt maar tenslotte geven ze toch toe.

Eva bracht mij op de gedachte dat de gesprekken met God over opdrachten die in gehoorzaamheid moeten worden uitgevoerd heel anders hadden kunnen verlopen. Dat andere verloop was waarschijnlijk een zegen voor de mensheid geweest. Neem het gesprek tussen Abraham en God over het offer van zoon Isaac of het gesprek tussen God en Jozua over de verovering van Kanaän.

Geinspireerd door Eva zou Abraham gezegd hebben “Beste Heer, met alle respect, maar dit gaat te ver. Ik ben bereid U te eren en prijzen maar mijn zoon is me heilig. Het is wreed en onverstandig dit offer als test van mijn geloof van mij te vragen en, met alle respect, U zou beter moeten weten. Mag ik U aan Eva en haar ongehoorzaamheid herinneren? Ik zal aan uw opdracht ongehoorzaam zijn en daarmee rolmodel worden voor allen die in overeenstemming met hun bestemming als vrije mensen willen leven en neem uw toorn graag als risico mee." Geinspireerd door Eva zou Jozua gezegd hebben “Beste Heer, met alle respect, maar daar begin ik niet aan. U vraagt van mij een land in bezit te nemen waar al anderen leven, hen te verslaan en me ook met de overlevenden niet te verbinden. Het klinkt mij als een opdracht tot genocide die ons nog eeuwen zal blijven achtervolgen. Met al uw wijsheid krijg ik liever een advies hoe wij in vrede met de Kanaānieten kunnen samenleven. Ik wil van Kanaan een voorbeeld van vrede in de wereld maken en wel in overleg met alle betrokkenen”.

De Oud Testamentische verhalen over Abraham en Jozua hadden opgeschreven kunnen worden als twistgesprekken die ons hadden kunnen behoeden voor de gewelddadige dienstbaarheid waarmee we 2025 tegemoet gaan. Wellicht had de ongehoorzaamheid ruimte gemaakt voor de mogelijheid voor ‘amor mundi’. Het boek over politieke theorieën dat Hannah Arendt 'Amor Mundi' had willen noemen, is nooit geschreven. We zullen nooit weten hoe zij - tegen de achtergrond van haar geschriften over totalitarisme, antisemitisme en het kwaad - liefde voor de wereld zou hebben opgevat. Het is mogelijk dat haar pessimisme over de toestand van de wereld het liefhebben van de wereld in de weg stond. Toch heeft de eerste biografie die over haar geschreven werd als ondertitel 'For Love of the World' (Young-Bruehl, 1982). Misschien realiseerde Arendt zich dat we te midden van het grove kwaad van de wereld liefdevol met de wereld, met Moeder Gaia, moeten omgaan, anders laten we haar en onszelf ten onder gaan. Amor mundi vereist de morele kracht om van de wereld te houden. De Romeinse dichter Horatius bedacht de uitdrukking 'Aude sapere', wat 'durf te weten' betekent. Deze zin werd omarmd door de filosoof Kant en werd uiteindelijk het motto voor de intellectuele revolutie van de Verlichting. Een motto voor onze tijd zou kunnen zijn 'durf van de wereld te houden'. Dit betekent de morele moed hebben om actief deel te nemen aan de publieke zaak, om in opstand te komen tegen situaties die we als onrechtvaardig en immoreel ervaren, om te accepteren dat ons morele universum zich uitstrekt tot toekomstige generaties, maar ook tot nieuwkomers in onze samenlevingen, zoals vluchtelingen en migranten. Als we beseffen dat leven altijd samenleven met anderen betekent moeten we verantwoordelijkheid nemen voor een wereld waarin wij en anderen waardig, vrij, gelijk en veilig kunnen leven. We moeten beslissen hoe we met deze morele uitdaging omgaan. Maar wat een schittererend perspectief voor een nieuw jaar dat wij in vrijheid en ongehoorzaamheid de wereld kunnen liefhebben.

Cees J. Hamelink emeritus hoogleraar Theologische Faculteit, VU Amsterdam

Oude Grenzen herstellen
Waar komt toch de westerse overtuiging vandaan dat Rusland met zijn inval in Oekraïne de grenzen van van de Sovjet-Unie zou willen herstellen?
Rusland viel de Krim binnen in 2014 en in 2022 Oekraïne omdat  Oekraïne te kennen gaf lid te willen worden van de NAVO, een militair bondgenootschap dat Rusland als een vijandige land beschouwt.
Bovendien ligt op de Krim de grootste marinehaven  Sebastopol,ook nog eens aan “een warme zee”.
De NAVO is opgerukt tot dichtbij Moskou, dat is de echte oorzaak van deze gruwelijke oorlog.
Zou Amerika iets dergelijks tolereren? Bv een gemeenschappelijk Russisch, Chinese legerbasis aan de Mexicaanse grens.
Kijk naar de Economische boycot opgelegd door de VS van Cuba tot op de dag van vandaag.

Mvg,

Bert van Achteren

Zo luidde de brief:

Geen overwinning, maar vrede
Het commentaar in Trouw van 21 oktober verlangt naar de overwinning van Oekraine op Rusland. Gelooft de redactie echt dat die mogelijk is? Het aantal Oekraiense strijders raakt op, de motivatie onder de bevolking idem. De redactie vergeet dat ook Zelensky niet meer in een overwinning gelooft: hij wil aansluiting bij de NAVO en krachtiger wapens om Rusland te dwingen tot een voor Oekraine voordeliger vrede. Hij wil dus  onderhandelingen vanuit een positie van kracht. Beter is het nu een  wapenstilstand te sluiten en te zoeken naar een weg om tot zinvolle onderhandelingen te komen, richting vrede. Dat scheelt heel veel doden.

Harry Pals Noordwijk

Het podiumartikel dat werd ingezonden:

Waarom een open brief aan de kerken?

Kort geleden liet Kerk en Vrede inzake de oorlog in Oekraïne een open brief uitgaan getiteld ”Wij missen de stem van de kerken”. Naar aanleiding daarvan werd onze voorzitter Henk Baars door Trouw geïnterviewd. Gied ten Berge reageerde op 24 juli j.l. op de podiumpagina met “Het is niet je ‘christenplicht’ om met Poetin te praten”. De kerk zou juist de stem van de opposanten van Poetin moeten steunen.

Laat ik duidelijk zijn: ook Kerk en Vrede heeft de oplossing niet. In onze kring beseft men heel goed dat de oorlog van 2022 door Poetin is begonnen. Al heeft de NAVO met de uitbreiding tot de grenzen van Rusland (ondanks de belofte dat dit niet zou gebeuren) een dubieuze rol gespeeld en Poetin bewust uitgedaagd. Binnen Kerk en Vrede realiseert men zich bovendien dat waar zij ervoor pleit de weg van onderhandelingen te gaan het onzeker is of dat ook een begaanbare weg zal zijn.

Waarom desondanks toch een open brief met een appel aan de kerken om in de huidige situatie een tegenstem te laten horen? Een tegenstem tegen alle nadruk op versterking van onze defensie en tegen het alom beklemtonen van het belang van militarisering van onze samenleving als hét antwoord op de oorlog die in Oekraïne woedt?

Daar zijn ten diepste twee redenen voor:

De identiteit van de kerk
De eerste reden om de kerken aan te spreken hangt samen met de eigen identiteit van de kerk. De kerk dankt haar bestaan aan de weg die Jezus is gegaan. Dat was een weg van liefdevolle geweldloosheid. Daar klopt het hart van het evangelie. De kerk van de eerste eeuwen heeft daar als het ging om oorlog en vrede meer weet van gehad dan later vaak het geval was. Die diepe verworteling geeft ruimte en scherpte voor vragen die anders niet of te weinig gesteld worden en voor een tegenstem die erom vraagt gehoord te worden. In de hoop dat wegen die onbegaanbaar lijken onverwacht nieuwe perspectieven kunnen openen.

Uitzichtloos en uiterst riskant
De tweede reden is dat die tegenstem des urgenter is omdat de huidige weg van escalatie op escalatie volstrekt uitzichtloos is, dood en vernietiging zaait, grote gevolgen met zich meebrengt op de langere termijn, en bovendien het risico heeft uit te lopen op een kernoorlog met onvoorstelbare gevolgen. Het verbaast ons telkens weer dat deze volstrekte uitzichtloosheid nauwelijks aandacht krijgt. Hoe kan deze escalatie tot werkelijke vrede leiden?

Om deze twee redenen verscheen de open brief aan de kerken. Met haar appel bevindt Kerk en Vrede zich overigens in het gezelschap van paus Franciscus en ook van vredesorganisaties als Pax Christi International.

Tot slot, dat Gied ten Berge het pacifisme van Kerk en Vrede in één adem noemt met het ‘populistisch pacifisme’ van Wilders is uiterst pijnlijk en zeer ten onrechte. Wilders is geen pacifist, en ver verwijderd van het streven naar een wereld van vrede en recht waar Kerk en Vrede voor staat.

Namens Kerk en Vrede
Piet Vliegenthart
stafmedewerker

Hier vind u het podiumartikel dat eerder wel werd geplaatst van Gied ten Berge.

De redactie van de NRC plaatste het stuk na enig heen en weer niet. 

Lees hier "Drie misverstanden"

Hoe verliep het contact met de redactie van de NRC? Dat leest u hier.

Greetje Witte-Rang schrijft ons:

Kleinzielig en vals

Ik reageerde, met een stuk van (inclusief kop en ondertekening) 155 woorden. Het staat hieronder.

Inderdaad, 5 woorden te lang.

In de Tijdgeest van 6 juli verschenen, zoals Trouw dat gewoon is, vier reacties, om en om kritisch en positief over het artikel. Ook mijn artikel.
Nou ja, mijn artikel? Op drie essentiële punten (en daarnaast enkele kleinere punten) paste de redactie mijn artikel aan, waardoor de kritische boodschap van mijn reactie goeddeels verloren ging. Zie de onderstreepte zinnen in mijn oorspronkelijke tekst:

1. Ik verwees naar de kritische kant van de vredesbeweging die niet gehoord wordt (ter onderscheiding van PAX die over de oorlog in Oekraïne de overheid volgt); Trouw maakt daarvan ‘de kritische vredesbeweging’ waarmee die nuance verloren ging.
2. De zin dat in de media ook belangrijke vragen niet aan bod komen (zoals de vraag wat ‘winnen’ in deze oorlog betekent) en dus ook niet besproken worden, liet Trouw weg. Daarmee kan de lezer niet meer beoordelen waar ik aan denk als het gaat over ‘eenzijdige en gebrekkige berichtgeving’.
3. In mijn laatste zin noemde ik expliciet Trouw als onderdeel van die eenzijdige en gebrekkige pers; dat liet de redactie toch maar liever weg.

Mijn stuk was inderdaad 5 woorden te lang.
De reactie ná die van mij, dus een reactie die zware kritiek levert op Zelovic, bedroeg echter 164 woorden. Dat mijn artikel 5 woorden te lang was, kan dus niet de reden geweest zijn dat de redactie mijn artikel danig aanpaste en daarmee verminkte.

Ik kan niet anders dan concluderen dat Trouw buitengewoon grote moeite blijft houden met kritische berichten over de oorlog in Oekraïne, zelfs zodanig dat zij reacties van haar lezers daaraan aanpast.

Greetje Witte-Rang

Dit is wat ik schreef; de onderstreepte woorden liet de redactie weg.

Afwijkende boodschap niet welkom

Ondanks de dramatische boodschap was het artikel van Lidija Zelovic een verademing. De berichtgeving in Nederland over de oorlog in Oekraïne is inderdaad eenzijdig en gebrekkig. Vertegenwoordigers van afwijkende analyses krijgen het woord niet. Ingezonden stukken vanuit de kritische kant van de vredesbeweging worden zelden opgenomen. Kerk en Vrede plaatst daarom zelf kritische stukken uit diverse bronnen op de website en begon onlangs ook een rubriek ‘Wat u niet lezen kon (of mocht)’ met de geweigerde teksten en (soms) de argumentatie van de weigering. Zelfs – toch relevante – vragen als: ‘Wat betekent “winnen” in deze oorlog?’ mogen niet gesteld worden, en worden dus ook niet bereflecteerd. Bewapening moét, onderhandelen mag niet. Dus: steeds meer doden en  vernietiging, en dus groeiende vijandschap. Kritische vragen bij het Westerse beleid en een pleidooi voor een Europa waarin Oekraïners én Russen zich veilig voelen, zijn in de pers, óók in Trouw, niet gewenst.

Greetje Witte-Rang

Zwolle

Zelenski is wel degelijk corrupt

Het Kremlin heeft al een deel van ons brein gekoloniseerd als we geloven dat de verhalen over de corruptie van Zelenski en zijn familie vast niet helemaal uit de lucht komen vallen, zo besluit het artikel over Russische desinformatie (Trouw 15 mei).
Zijn we dan helemaal vergeten dat Zelenski voorkomt in de Pandora Papers? Hij bezat een netwerk van offshorebedrijven in Cyprus, Belize en de Maagdeneilanden, met onder meer voor tientallen miljoenen aan vastgoed in het centrum van London. Vlak voor hij tot president werd gekozen, heeft hij die belangen overgedragen aan vrienden, en liet hij het dividend overmaken aan zijn echtgenote.
Het is een ongemakkelijke waarheid dat Oekraïene net zo'n corrupte oligarchenstaat is als Rusland. Het zou goed zijn als Trouw ook over Oekraïene kritisch bericht.

Rob van Stek
Utrecht

Noot voor de redactie:

Hier leest u meer over Zelenski en de Pandora Papers:

https://platformraam.nl/dossiers/oekraine/1945-pandora-papers-schaden-zelenski-maar-blazen-hem-niet-omver

https://www.volkskrant.nl/economie/mag-zelenski-nog-herinnerd-worden-aan-de-pandora-papers~b5c0f6b9/

https://www.theguardian.com/news/2021/oct/03/revealed-anti-oligarch-ukrainian-president-offshore-connections-volodymyr-zelenskiy

Alhier het Ingezonden van Peet den Hartog

Sluit je aan bij Willem de Haan!

Het prettig leesbare Trouw-interview met Willem de Haan dd. zaterdag 6 april onderschrijf ik als 88-jarige van harte. Ik ben namelijk van vóór de oorlog (W.O. II) en strijd tegen het faciliteren van een mogelijke W.O. III. Zelf heb ik als medisch psycholoog “postuum” in 1981 als "dienstplichtig eerste luitenant geneeskundige troepen der infanterie" van de Nederlandse Staat erkenning verkregen via mijn beroep op de Wet G.M.D. (gewetensbezwaren militaire dienst). Eigenlijk heb ik veel te laat bezwaar gekregen op bijbelse gronden. Daarom stuurde ik vlak na het begin van de oorlog mbt Oekraïne in 2022 een Ingezonden aan Trouw (met verwijzing naar Huub Oosterhuis’ "Lied tegen de 3e wereldoorlog") om te dé-escaleren in plaats van te escaleren. Dit werd helaas niet geplaatst. Later kon ik mij goed vinden in een groot artikel van (emeritus ds) Bram Grandia als vm. hoofdbestuurder van de vereniging Kerk en Vrede. Zijn gegronde argumentatie haalde gelukkig wel de kolommen van Trouw.

Graag roep ik bij dezen alle dienstweigeraars (en hun sympathisanten) op om van zich te laten horen: er bestaat ook zoiets als schuldig zwijgen! Oorlog is immers misdadig, hoe “oprecht defensief” bedoeld ook. "Oorlog is zonde” schreef Trouws oud-hoofdredacteur Bruins Slot destijds al in zijn zaterdagse column! Organisaties als de PKN durven zich niet echt uit te spreken.Maar bidden zonder werken is m.i. zinloos: vloeken in de kerk. Wapenhandel moet actief bestreden worden. Alleen wapenstilstand en onderhandelingen van “gelijkwaardige” partijen bieden soulaas. Denk aan Gorbatsjow en Reagan inzake vermindering atoombewapening. Maar individuele christen-pacifisten zouden deze geestelijke wapenspreuk tot de hunne moeten maken! En zich harmonieus mengen met andersgelovenden en niet-(christelijk)gelovende pacifisten.
Kort samenvattend: Sluit je aan bij Willem de Haan!

drs Peet den Hartog (Den Helder 1935) Zuidlaren, lid Kerk en Vrede

Het artikel kunt u hier lezen.

En hier kunt u lezen hoe dat afliep...
Een boeiende communicatie tussen Rob van Stek en de redactie van de podiumpagina.

Bram Grandia ontving van Trouw dit bericht:

"Geachte Bram Grandia,

Dank voor het opinieartikel dat u hebt aangeboden.
Het aanbod is zo groot dat we selectief moeten zijn.
Uw bijdrage is daarbij helaas afgevallen.

met vriendelijke groet,

Opinieredactie Trouw"

Lees hier het ingezonden artikel.

Hier vindt u de column van Rob de Wijk.

Hier vindt u de correspondentie tussen Bram Grandia en Trouw.